فصل سوم پایان‌نامه، یکی از بخش‌هایی است که در یک پایان‌نامه دانشگاهی، از اهمیت خاصی برخوردار است. در این فصل، پژوهشگر باید به طور دقیق و جامع، جزئیات فرایند پژوهشی را که برای بررسی موضوع پایان‌نامه خود به کار بسته است، بیان کند. این موارد به طور کلی به شرح زیر هستند:

• روش تحقیقی که برای پاسخ دهی به سؤالات و اثبات فرضیه‌ها، به کار گرفته شده است؛
• جامعه آماری مورد نظر برای بررسی متغیر‌های پژوهش؛
• روش گردآوری و تحلیل اطلاعات و داده‌های مورد نظر برای پیدا کردن پاسخ سؤالات؛
• ابزار‌ها و روش‌هایی که برای تجزیه و تحلیل اطلاعات گردآوری شده مورد استفاده قرار گرفته‌اند؛

فصل سوم پایان‌نامه، محور پژوهش و تحقیق علمی دانشجو محسوب می‌شود و بنیاد پایان‌نامه روی آن استوار شده است. تسلط دانشجو به روش تحقیق و ابزار‌های گردآوری و تحلیل داده‌ها در این مرحله ضرورت دارد و لذا نقش اساتید راهنما و مشاور، در تدوین فصل سوم پایان‌نامه پررنگتر می‌شود.

اهمیت فصل سوم پایان‌نامه

پایان‌نامه چیست و روال تهیه آن به چه صورت است؟

برای بررسی دقیق فصل سوم پایان‌نامه، ابتدا باید توضیحی کلی در خصوص مفهوم پایان‌نامه و ضرورت و اهمیت آن ارائه کرد. پایان‌نامه، نوشته‌ای علمی و پژوهشی است که دانشجویان تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکترا) و برخی از رشته‌های مقطع کارشناسی، ملزم به تدوین آن هستند تا مدرک تحصیلی خود را دریافت کنند. روال کلی تدوین اغلب پایان‌نامه‌ها به شکل زیر است:

• انتخاب موضوع
• انتخاب استاد راهنما و استاد مشاور
• تدوین پروپوزال با همکاری اساتید راهنما و مشاور و ارائه آن به گروه
• پذیرش پروپوزال در گروه
• تدوین پایان‌نامه با همراهی و هدایت اساتید راهنما و مشاور
• دفاع از پایان‌نامه

تألیف و آماده‌سازی پایان‌نامه و به ویژه فصل سوم پایان‌نامه، باید مطابق با راهنما‌ها و دستورالعمل‌هایی باشد که در مراکز آموزش عالی و دانشگاهی مصوب شده است.

چگونگی تدوین پایان‌نامه

ساختار یک پایان‌نامه از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟

ساختار یک پایان‌نامه عمدتاً شامل موارد زیر است:

• چکیده: در چکیده، باید در حداکثر ۲۵۰ الی ۳۰۰ کلمه، هدف پایان‌نامه، سؤالات اصلی پژوهش، روش گردآوری داده‌ها، جامعه آماری، روش تحلیل داده‌ها به همراه نتیجه کلی پژوهش ذکر شود.
• فصل اول: مقدمه و کلیات پژوهش: این فصل، پیشگفتار و مقدمه‌ای برای تبیین چرایی انتخاب موضوع، مسائل و چالش‌های مرتبط با انتخاب موضوع است. فرضیه‌ها و سؤالات پژوهش نیز در فصل اول بیان می‌گردد.
• فصل دوم: پیشینه و ادبیات پژوهش: در این فصل پژوهشگر بایستی به مرور ادبیات پژوهش بپردازد و تاریخچه‌ای از پژوهش‌های مرتبط انجام شده را ارائه دهد.
• روش تحقیق: فصل سوم پایان‌نامه به بیان اطلاعاتی درباره نوع روش پژوهش، ماهیت کمی و کیفی جامعه آماری، روش نمونه‌گیری از جامعه آماری، متغیر‌های پژوهشی و ابزار‌های سنجش روایی و پایایی روش تحقیق می‌پردازد.
• فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها: ابزار‌ها و نرم‌افزار‌های مهم برای تجزیه و تحلیل داده‌ها و ارزیابی پژوهش در این بخش معرفی می‌شود؛
• فصل پنجم: نتیجه‌گیری: تبیین نتایج پژوهش، بیان دیدگاه‌های پژوهشگر درباره یافته‌های تحقیق، ذکر محدودیت‌های پژوهش و ارائه پیشنهادات پژوهشی از جمله اطلاعاتی است که در این فصل ارائه می‌شود.

بخش‌های مهم فصل سوم پایان‌نامه

بخش‌های اصلی فصل سوم پایان‌نامه به شرح زیر هستند:

• مقدمه‌ای درباره روش‌های تحقیق
• نوع روش پژوهشی که به کار گرفته شده است
• جامعه آماری پژوهش و نحوه نمونه‌گیری از جامعه آماری
• معرفی ابزار‌های گردآوری و تحلیل داده‌ها
• معرفی آزمون‌های مورد استفاده
• تجزیه و تحلیل و ارزیابی داده‌ها و اطلاعات گردآوری شده

مقدمه فصل سوم پایان‌نامه

در مقدمه فصل سوم پایان‌نامه باید کلیاتی در خصوص روش‌های پژوهش و ضرورت بهره‌گیری از روش‌های پژوهشی بیان کنید. با مطالعه این بخش، خواننده درک کلی از آنچه که در فصل سوم ارائه شده است پیدا می‌کند.

روش بیان پژوهش بنیادی و کاربردی در فصل سوم پایان‌نامه

یکی از مهم‌ترین بخش‌های فصل سوم پایان‌نامه، بیان روش پژوهشی است که برای پاسخ به سؤالات پژوهش، به کار گرفته شده است. به طور کلی پژوهش‌ها به دو دسته کاربردی و بنیادی تقسیم‌بندی می‌شوند. پژوهش‌های بنیادی رویکردی نظری در خصوص موضوع پژوهش دارند و هدف از آن‌ها، شناخت روابط بین عناصر تحقیق و درک بهتر از نظریه‌ها است. اما پژوهش‌های کاربردی، نتایج تحقیقات و مطالعاتی که برای پاسخگویی به نیاز پژوهشی به کار گرفته شده است را بیان می‌کند. دانش جدید به دست آمده از پژوهش‌های کاربردی دارای اهداف علمی، کاربردی، پژوهشی و تجاری است.

جامعه آماری و نمونه آماری

در این بخش از تدوین فصل سوم پایان‌نامه، باید جامعه آماری پژوهش مشخص و تبیین شود. منظور از جامعه آماری، گروه‌های افراد یا اشیایی است که دارای ویژگی‌های مشابه و مشترک هستند. هدف از انتخاب جامعه آماری، تدوین پرسشنامه‌ها و گردآوری اطلاعات از جامعه مذکور است. جامعه آماری ارتباط مستقیمی با متغیرها و سؤالات و فرضیه‌های پایان‌نامه دارد. یک نمونه جامعه آماری به شرح زیر است:

• مثال: جامعه مربیان مقطع پیش‌دبستانی شهر تهران

با توجه به اینکه امکان پژوهش در همه اعضاء جامعه آماری وجود ندارد، از نمونه‌گیری استفاده می‌شود تا نتایج آن به کل جامعه آماری تعمیم و بسط داده شود.

• مثال: مربیان مقطع پیش‌دبستانی منطقه 22 شهر تهران

 معرفی ابزارها و روش‌های گردآوری اطلاعات و داده‌ها در فصل سوم پایان‌نامه

ابزارهای متعددی برای گردآوری اطلاعات وجود دارد که پژوهشگر به تناسب موضوع و روش تحقیق و جامعه آماری خود باید از آن‌ها استفاده کند. عمده‌ترین ابزارهای رایج و متداول عبارت‌اند از: مصاحبه، مشاهده (تجربه) و تکمیل پرسشنامه.

معرفی و بیان آزمون‌های پژوهشی

در فصل سوم پایان‌نامه، برای تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده‌های گردآوری شده، باید از آزمون‌های آماری توصیفی یا استنباطی استفاده کرد. دو نوع آزمون پارامتریک و ناپارامتریک از جمله آزمون‌های متداول هستند. برخی از روش‌های متداول و مطرح در آزمون پارامتریک به شرح زیر هستند:

• روش‌های همبستگی: مانند ضریب همبستگی پیرسون
• تحلیل رگرسیون: مانند دو متغیره و ساده، چند متغیره
• آزمون T
• تحلیل واریانس
• تحلیل آنوا: تحلیل واریانس چند متغیری

از جمله روش‌های آزمون ناپارامتریک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خی دو
• کروسکال والیس
• یو من ویتنی
• ویلکاکسون
• فریدمن
• اسپیرمن

تحلیل داده‌ها

تحلیل داده‌ها در فصل سوم پایان‌نامه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اگر فصل سوم پایان‌نامه را ستون فقرات آن بدانیم، این بخش از فصل سوم یعنی تحلیل داده‌ها، شاهرگ اصلی آن محسوب می‌شود. نتیجه تمامی فرآیندهای به کار گرفته شده در روش تحقیق، آزمون‌ها و جمع‌آوری پرسشنامه‌ها، در بخش تحلیل داده‌ها متبلور است. اطلاعاتی که در این بخش ارائه می‌شود، در دو نوع کمی و کیفی هستند. برای تحلیل داده‌ها، از نرم‌افزارهای تخصصی و ویژه تحلیل آماری استفاده می‌شود که برخی از مهم‌ترین‌ آن‌ها عبارت‌اند از: spss و اکسل.